Słownictwo religijne - Parafia św. Mikołaja w Bydgoszczy-Fordonie

5. Błędne użycia stów i konstrukcji składniowych

6. Kardynał Stefan Wyszyński czy Stefan kardynał Wyszyński?

Użycie wielkich liter według zasad polskiej ortografii (por. WSO) umotywowane jest kilkoma względami:

W tekstach o charakterze czysto informacyjnym, stylistycznie neutralnych (np. naukowych) nie ma zasadniczo podstaw do używania wielkich liter ze względów grzecznościowo-uczuciowych, natomiast stosuje się je w tekstach o szczególnej funkcji, np. w listach, dla wyrażenia szacunku, czci, miłości lub podziwu wobec tego, do kogo lub o kim się pisze. Także w tekstach o tematyce religijnej możliwe i zgodne z normą jest użycie wielkich liter ze względów uczuciowych dla wyrażenia przez piszącego religijnej czci dla tego, o kim lub o czym pisze, odwołując się tym samym do kryterium uczuciowego. Zwłaszcza w tekstach religijnych pisanych przez wierzących i adresowanych do ludzi wierzących (współwyznawców) kryterium znaczeniowe zwykle łączy się z uczuciowym, co upoważnia autorów do stosowania wielkiej litery tam, gdzie samo kryterium znaczeniowe nie narzuca obligatoryjnie takiej pisowni. Należy zatem jasno i wyraźnie podkreślić, że każdy piszący może indywidualnie zastosować wielką literę ze względów uczuciowych i religijnych w stosunku do nazw i wyrażeń, które odnoszą się do osób, pojęć czy rzeczy darzonych przez autora szczególnym szacunkiem lub miłością, zgodnie z regułami zawartymi w WSO:

Reguła 97: “Użycie wielkiej litery ze względów uczuciowych i grzecznościowych jest indywidualną sprawą piszącego. Przepisy ortograficzne pozostawiają w tym wypadku dużą swobodę piszącemu, ponieważ użycie wielkiej litery jest wyrazem jego postawy uczuciowej (np. szacunku, miłości, przyjaźni) w stosunku do osób, do których pisze, lub w stosunku do tego, o czym pisze”.

Reguła 98: “Wielką literą piszemy nazwy osób, do których się zwracamy w listach prywatnych i oficjalnych oraz urzędowych podaniach, a także nazwy osób bliskich adresatowi lub piszącemu. Pisownia wielką literą obejmuje również przymiotniki i zaimki, które się odnoszą do tych nazw osób.

Nazwy osób trzecich, jeśli te osoby są bliskie nam lub osobie, do której się zwracamy, także możemy wyróżnić wielką literą”.

Reguła 99: “Wyrazy i wyrażenia: Ojczyzna, Kraj, Orzeł Biały, Naród, Państwo, Rząd itp. ze względów uczuciowych bądź dla uwydatnienia szacunku także możemy pisać wielką literą.

Z tego samego powodu wielką literą możemy pisać nazwy wydarzeń dziejowych: Powstanie Warszawskie, Unia Lubelska, Powstanie Styczniowe, Wiosna Ludów”.

Poniższe zasady użycia wielkich i małych liter w odniesieniu do terminologii religijnej dotyczą wyłącznie reguł ich stosowania ze względów znaczeniowych. Oznacza to, że każdy piszący może użyć wielkiej litery w uzasadnionych przypadkach wtedy, gdy chce nie tylko opisać rzeczywistość, ale dodatkowo wyrazić szacunek dla tego, o czym pisze.

1. Nazwy osobowe [reguła 60]

Wielką literą piszemy:

a. Nazwy własne istot nadprzyrodzonych (wszystkie człony) i ich ewentualne zastępniki, np. Jahwe, Jehowa, Adonai, Allach lub Allah, Bóg Ojciec, Syn Boży, Duch Światy, Emmanuel, Jezus Chrystus, Trójca Święta (Trójca św.), Święta Rodzina (św. Rodzina), Matka Boska, Bogurodzica, Madonna (tylko w odniesieniu do Matki Boskiej, jej wyobrażenia w sztuce, np. Czarna Madonna; w znaczeniu innym 'kobieta o subtelnej urodzie' - małą literą). Wielką literą zapisujemy też nazwy istot nadprzyrodzonych “złych”, np. Mefistofeles, Lucyfer, Belzebub, Boruta, Zły, Iblis.

UWAGA: W WSO jest: iblis (s. 258).

b. Nazwy własne osób świętych, np. św. Jan Ewangelista, św. Jan Chrzciciel, św. Jan z Dukli, św. Jan z Kęt (przyimki wchodzące w skład nazwy piszemy małą literą, chyba że występują w pozycji początkowej nazwy).

Przymiotnik święty w nazwach własnych osób świętych zapisujemy wielką literą, np. Święty Józef, Święty Mikołaj o ile nie jest on skrócony, natomiast jeśli używamy skrótu, to zapisujemy go małą literą, np. św. Józef, św. Mikołaj.

Zestawienie święty mikołaj, jak i sam wyraz mikołaj pisze się małą literą, jeśli nie chodzi o konkretnego świętego, lecz o figurkę lub postać związaną z obyczajem obdarowywania dzieci prezentami, np. W prezencie otrzymał mikołaja, Wynajął (świętego) mikołaja, Tata przebrał się za (świętego) mikołaja. Przed świętami na ulicach i w supermarketach pojawia się mnóstwo (świętych) mikołajów.

c. Jednowyrazowe określenia Boga, np. Opatrzność, Miłość, Stwórca, Mesjasz, Nowonarodzony, Odkupiciel, Zbawiciel, Ukrzyżowany, Zmartwychwstały piszemy wielką literą (ale: Jezus ukrzyżowany, Jezus zmartwychwstały).

d. Dodatkowe określenia identyfikujące piszemy wielką literą, np. Bóg Stwórca, Chrystus Pantokrator, Chrystus Odkupiciel, Duch Uświęciciel, Matka Boska Nieustającej Pomocy, Matka Boska Śnieżna, Matka Boska Szkaplerzna, Matka Boska Ostrobramska, Matka Boska Częstochowska.

e. Zaimki odnoszące się do Boga: jeżeli zaimków tych używamy w wypowiedziach skierowanych do Boga, to zapisujemy je wielką literą, np. Bądź wola Twoja; jeżeli natomiast używamy ich w wypowiedziach o Bogu, można zapisywać je wariantywnie - wielką lub małą literą, np. On/on. Jego/jego, np. powitajmy maleńkiego i Maryję, matkę Jego lub ...i Maryję, matkę jego.

Zaimki zwrotne się/siebie w tejże funkcji piszemy małą literą, np. Pan Bóg objawił ludziom siebie i tajemnicę swojej woli.

f. Jeżeli nazwa osobowa nie jest jednostkowa, zasadniczo używamy małej litery, np. apostoł, dwunastu apostołów, anioł, archanioł. Zapisujemy natomiast wymienione rzeczowniki wielką literą wtedy, kiedy stanowią one indywidualizujący składnik wielowyrazowej nazwy własnej, np. św. Paweł Apostoł, św. Michał Archanioł, Archanioł Gabriel.

Zestawienie Anioł Stróż zapisujemy wielkimi literami w znaczeniu 'anioł czuwający nad każdym człowiekiem', natomiast w znaczeniu przenośnym 'opiekun, obrońca, nieodstępny towarzysz, ironicznie także: szpieg' zapisujemy małymi literami, np. Nie mógł się uwolnić od przydzielonego mu przez służby bezpieczeństwa anioła stróża.

Można zapisać wielką literą nazwy pospolite użyte w funkcji nazw własnych osób [reguła 91], np. Książę Apostołów (= św. Piotr), Apostoł Narodów (= św. Paweł). Zgodnie z rozpowszechnionym zwyczajem językowym, używa się w takich nazwach wielkiej litery, również po to, aby odróżnić wyrażenie będące nazwą własną i służące do jednoznacznej identyfikacji określonej postaci od wyrażenia, które nie ma takiej funkcji, np. apostoł postępu.

g. Nazwę Antychryst piszemy wielką literą (ale w znaczeniu przenośnym oczywiście tylko małą literą - antychryst). Podobnie zapisujemy nazwę Szatan - wielką literą (w znaczeniu przenośnym zawsze małą - szatan). Tylko małą literą piszemy: zły duch, demon, diabeł, czart, kusiciel.

h. Pierwszy człon nazw: ojcowie Kościoła, doktorowie Kościoła piszemy małą literą (drugi człon zawsze wielką).

2. Nazwy świąt i dni świątecznych [reguła 70]

Urzędowe nazwy świąt piszemy wielką literą (wszystkie człony nazwy), np. Zwiastowanie, Nowy Rok, Boże Narodzenie, Objawienie Pańskie, Środa Popielcowa, Niedziela Palmowa, Wielki Czwartek, Wielki Piątek, Wielka Sobota, Wielkanoc, Zesłanie Ducha Świętego, Wniebowstąpienie, Wniebowzięcie, Boże Ciało.

UWAGA: W WSO na s. 45 jest: środa popielcowa.

Podobnie wielkimi literami zapisujemy kościelne (liturgiczne) nazwy świąt i uroczystości. Wyrazy: święto, dzień, uroczystość zapisujemy małą literą, jeśli nie są integralną częścią nazwy (mogą być pominięte, a nazwa będzie zrozumiała), w przeciwnym wypadku stosujemy wielką literę: uroczystość Zmartwychwstania Pańskiego (= święta Wielkanocy albo święta Wielkiejnocy), uroczystość Narodzenia Pańskiego (= święta Bożego Narodzenia), uroczystość Objawienia Pańskiego (= święto Trzech Króli), dzień Pięćdziesiątnicy (= uroczystość Zesłania Ducha Świętego), uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa (= święto Bożego Ciała), uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki, uroczystość Wszystkich Świętych, uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, niedziela Bożego Miłosierdzia, święto Reformacji (u protestantów).

Wielką literą zapisujemy także zwyczajowe nazwy świąt (wszystkie człony nazwy), np. Zielone Świątki, Halloween, Zaduszki, Ofiarowanie Pańskie, Trzech Króli, Jordan, Popielec, Matki Boskiej Gromnicznej, Matki Boskiej Zielnej, Matki Boskiej Siewnej, Niedziela Biała, Święta Wielkanocne, Niedziela Wielkanocna, Poniedziałek Wielkanocny.

UWAGA: W WSO jest: święta wielkanocne (s. 801), niedziela wielkanocna (s. 45).

Wyraz Wigilia piszemy wielką literą jako nazwę dnia poprzedzającego Boże Narodzenie, natomiast wigilia małą literą w znaczeniu nazwy wieczerzy, przyjęcia, oraz jako nazwę dnia poprzedzającego jakikolwiek inny dzień.

Wielką literą zapisujemy nazwę Wigilia Paschalna, która oznacza noc poprzedzającą Niedzielę Wielkanocną.

Wyraz gwiazdka, który może być zarówno nazwą dni świątecznych, jak i nazwą zwyczaju, zapisujemy tak: w znaczeniu 'dni świąteczne związane z Bożym Narodzeniem' wielką literą, np. Zbliża się Gwiazdka i najwyższy czas na to, aby pomyśleć o sprzątaniu; w znaczeniu 'zwyczaj obdarowywania się prezentami na Boże Narodzenie' - małą literą, np. Od kilku miesięcy byli na zasiłku dla bezrobotnych, dlatego ich dzieci otrzymały na gwiazdkę skromny podarunek.

Nazwy typu: pierwszy piątek miesiąca, szabat (szabas, sabat) piszemy małą literą, podobnie jak niedziela.

3. Nazwy obrzędów, zabaw i zwyczajów [reguła 106]

Nazwy obrzędów, zabaw i zwyczajów związanych z danym świętem piszemy małą literą, np. andrzejki, mikołajki, pawełki, dyngus, lany poniedziałek, gwiazdka, emaus (odpust w Krakowie), sylwester (ale: św. Sylwester).

4. Nazwy okresów liturgicznych [reguła 102]

Nazwy okresów liturgicznych piszemy w zasadzie małą literą, np. adwent, wielki post, okres wielkanocny (= okres pięćdziesiątnicy paschalnej), okres zwykły, oktawa, nowenna, dni kwartalne (= suche dni), triduum. Możliwe jest też użycie wielkiej litery ze względów religijnych w wypadku okresów: Wielki Post i Adwent, które w roku kościelnym należą do tzw. okresów mocnych, czyli szczególnie ważnych [reguła 97].

Wyjątek: Wielki Tydzień i Triduum Sacrum (= Triduum Paschalne).

5. Nazwy imprez międzynarodowych lub krajowych, nadane przez organizatorów [reguła 71]

W nazwach imprez międzynarodowych lub krajowych, którym organizatorzy chcą nadać specjalny tytuł, zapisujemy wielką literą wszystkie człony nazwy (wyjąwszy przyimki i spójniki występujące wewnątrz takiej nazwy), np. 46. Kongres Eucharystyczny we Wrocławiu, Tydzień Modlitw o Jedność Chrześcijan, Światowy Dzień Młodzieży, Rok Święty, Rok Jubileuszowy (oczywiście tylko jako nazwy konkretnego tak wyróżnionego roku).

Jeśli mamy do czynienia z nazwą niejednostkową, lecz ogólną, zwłaszcza użytą w liczbie mnogiej, to stosujemy małe litery, np. lata święte, lata jubileuszowe.

6. Tytuły utworów literackich i naukowych (książek, rozpraw, artykułów, wierszy, piosenek, pieśni, filmów, sztuk teatralnych), tytuły ich rozdziałów, tytuły dziel sztuki, zabytków językowych, odezw, deklaracji, ustaw, akcji charytatywnych i porządkowych, operacji wojskowych [reguła 73]

W takich jedno- lub wielowyrazowych tytułach zapisujemy wielką literą pierwszy wyraz np. Biblia, Bogurodzica, Mszał rzymski, Kodeks prawa kanonicznego, Katechizm Kościoła Katolickiego (nazwę Kościół Katolicki piszemy tutaj wielką literą, ponieważ jest to jego nazwa oficjalna). Psałterz floriański, Psałterz puławski (również pierwszy wyraz incipitu, np. W żłobie leży).

Wyjątki: W tytułach ksiąg uznanych w danej wspólnocie religijnej za objawione używamy wielkiej litery we wszystkich członach nazwy (z wyjątkiem przyimków i spójników), zgodnie z rozpowszechnionym zwyczajem językowym, np. Biblia, Tora, Koran, Talmud, Pismo Święte albo Pismo św. (jeśli stosujemy skrót). Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Stary Testament, Nowy Testament, Księga Liczb, Księga Mądrości, Księga Powtórzonego Prawa, Księga Wyjścia, Pieśń nad Pieśniami, Pierwsza Księga Królewska, Dzieje Apostolskie, List do Rzymian.

UWAGA: Zapis Pismo święte jako nazwa zbiorowa wszystkich ksiąg Starego i Nowego Testamentu jest niepoprawny!

Nazwy polskich przekładów Biblii lub jej fragmentów zapisujemy następująco - wielką literą pierwszy wyraz, małymi literami następne wyrazy, o ile nie są to nazwy własne osób, które oczywiście trzeba zapisać wielką literą lub nazwy własne instytucji, które trzeba też zapisać wielką literą, czyli: Biblia brzeska, Biblia gdańska. Biblia nieświeska, Biblia poznańska, Biblia krakowska, Biblia warszawska. Biblia tyniecka, Biblia szaroszpatacka, Biblia kalwińska, Biblia ekumeniczna, Biblia warszawsko-praska. Psałterz floriański, Psałterz puławski, Biblia Wujka, Biblia królowej Zofii, Biblia Leopolity, Biblia Szymona Budnego, Psałterz Dawidów (= Dawidowy), Psałterz Małgorzaty, Psałterz Wietora, Testament Seklucjana, Nowy Testament Bielskiego, Nowy Testament Scharffenbergera, Żołtarz Wróbla, Biblia KUL-owska.

W nazwach Biblia Radziwiłłowska, Biblia Wujkowa, Psałterz Dawidów drugi człon (przymiotnik) piszemy wielką literą, ponieważ są to przymiotniki dzierżawcze (odpowiadające na pytanie czyja?), odnoszące się do danej osoby, utworzone od jej imienia własnego za pomocą przyrostków: -owski, -owy, -ów,- in, -yn [reguła 69].

Wyraz Ewangelia jako nazwę księgi zawierającej teksty czterech ewangelistów (np. Wziął do ręki Ewangelię), a także każdy z tych tekstów z osobna (np. Ewangelia św. Jana, Ewangelia według św. Jana, cztery Ewangelie) oraz jako opis słów i czynów Jezusa stanowiących treść kościelnego nauczania (np. Kościół głosi dzisiejszemu światu Ewangelię) piszemy wielką literą. W stosunkowo rzadszych użyciach piszemy ewangelia małą literą jako nazwę części mszy świętej (np. Przyszedł do kościoła po ewangelii) oraz w znaczeniu przenośnym - jako określenie zasad moralnych stanowiących dla kogoś naukę i autorytet (np. Słowa matki uważane były za ewangelię).

UWAGA: W WSO jest: ewangelia (jako opis słów i czynów Jezusa) i ewangelia wg św. Marka (s. 184).

Wyrażenie Dobra Nowina jako odpowiednik Ewangelii (opisu słów i czynów Jezusa stanowiących treść kościelnego nauczania) piszemy wielką literą, np. Misjonarze głosili niewierzącym Dobrą Nowinę. W innym znaczeniu zbliżonym do 'dobra wiadomość, dobra wieść o czymś', wyrażenie to zapisujemy małymi literami, np. Kaznodzieja głosił dobrą nowinę o zbawieniu, Przyszedł do domu z dobrą nowiną, że zdał egzamin.

Wyraz Dekalog zapisujemy wielką literą jako nazwę własną (tytuł) tekstu (natomiast w znaczeniach przenośnych, np. zbioru zasad życiowych jakiejś osoby piszemy wspomniany wyraz małą literą). Podobnie zapisujemy Dziesięć przykazań (Bożych) i Dziesięcioro przykazań (Bożych) jako tytuł, np. w katechizmie, ale używa się także pisowni małą literą: dziesięć (lub dziesięcioro) przykazań (Bożych), jeśli chodzi o konstrukcję składniową - połączenie liczebnika z rzeczownikiem, np. Na co dzień pamiętał o siedmiu z dziesięciu przykazań. Zestawienia: Ojcze nasz, Osiem błogosławieństw, Kazanie na górze, Przypowieść o synu marnotrawnym, Pięć przykazań kościelnych, Siedem grzechów głównych, jako tytuły tekstów umieszczonych w katechizmie lub modlitewniku piszemy wielką literą (pierwszy człon).

Nazwy przekładów Biblii - Septuaginta i Wulgata piszemy wielkimi literami.

Nazwy dokumentów, jak: encyklika, adhortacja, konstytucja, dekret, list pasterski, piszemy wielką literą tylko wtedy, gdy są one konieczną i nieodłączną częścią tytułu i występują jako pierwszy wyraz pełnej nazwy, np. Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym “Gaudium et spes”, czy też Konstytucja “Gaudium et spes” jako skrót pełnej nazwy. Natomiast jako nazwy gatunkowe zapisujemy wymienione wyrazy małą literą.

7. Tytuły modlitw i nazwy modlitw [reguła 77 i 107]

a. Nazwy gatunkowe modlitw (niejednostkowe) piszemy małą literą, jak litania, akt strzelisty, kadisz a. kadysz (modlitwa za zmarłych u żydów), np. Odmówiłem dzisiaj parę litanii.

b. Natomiast nazwy własne konkretnych jednostkowych modlitw traktujemy jak tytuły utworów literackich, czyli tylko pierwszy wyraz zapisujemy wielką literą, np. Gorzkie żale, Litania do Najświętszej Maryi Panny, Różaniec, Kadisz jotom, Kadisz szalem, Szema (wyznanie wiary w judaizmie).

c. Godzinki mogą być zarówno nazwą gatunkową, jak i własną - odpowiednio do tego zapisujemy wielką lub małą literą (częściej wielką, bo zazwyczaj mamy na myśli konkretne Godzinki ku czci Najświętszej Maryi Panny). Podobnie na przykład Modlitwa za zmarłych (jako tytuł konkretnej modlitwy) lub modlitwa za zmarłych (jako nazwa odmiany gatunkowej).

W nazwach: Modlitwa Pańska, Anioł Pański zapisujemy wielką literą również drugi człon, ponieważ jest to przymiotnik dzierżawczy.

Nazwy wszelkich nabożeństw (w tym mszy) zapisujemy zasadniczo małą literą, np. liturgia godzin (ale: Liturgia godzin jako tytuł księgi liturgicznej), roraty, suma, pasterka, gorzkie żale, droga krzyżowa, rezurekcja, jutrznia (= laudesy), godzina czytań, nieszpory, różaniec, nabożeństwo majowe, nabożeństwo czerwcowe; w prawosławiu: liturgia święta, wielkie poświęcenie wody, molebien, panichida; w protestantyzmie: obrzęd konfirmacji, obrzęd ordynacji, nabożeństwo słowa, np. Nie zawsze msza, jak dzwonią, Ubrał się diabeł w ornat i ogonem na mszę dzwoni. Między mszami rozegrano mecz piłki nożnej, Diakoni uczyli się odprawiania mszy św., Proboszcz umieścił na tablicy przed kościołem porządek mszy świętych na niedziele i święta, Homilia jest wyjaśnianiem m.in. tekstów z mszy (= formularza) danego dnia.

Nazwę Msza Święta (w prawosławiu Liturgia Święta) jako synonim Eucharystii w tekstach religijnych piszemy wielką literą, np. Msza Święta (albo: Msza św.) jest uobecnieniem zbawczej ofiary Chrystusa na krzyżu, Proboszcz odprawił Mszę Świętą za zmarłych parafian, W czasie Mszy Świętej celebrans odczytał list pasterski, Przyjaciele zamówili Mszę Świętą za zmarłego kolegę.

Nazwy części mszy świętej zapisujemy małą literą, np. liturgia zgromadzenia (śpiew na wejście, pozdrowienie ołtarza, znak krzyża, akt pokuty, kolekta = modlitwa zgromadzenia); liturgia słowa (czytanie = lekcja, psalm responsoryjny, alleluja, ewangelia, homilia, wyznanie wiary (credo, kredo), modlitwa powszechna); liturgia eucharystyczna (przygotowanie darów, modlitwa eucharystyczna, liturgia uczty ofiarnej); liturgia rozesłania (ogłoszenia duszpasterskie, błogosławieństwo, rozesłanie). Jednak te nazwy, które są zarazem tytułami tekstów liturgicznych składających się na mszę świętą, zapisujemy wielką literą, tak jak w tytułach pierwszy wyraz, np. Credo (= Wierzę), Sanctus (= Święty), Gloria (= Chwała), Prefacja o apostołach. Pierwsza modlitwa eucharystyczna (= Kanon rzymski), Baranku Boży.

Nazwy sakramentów świętych, np. chrzest (sakrament chrztu), bierzmowanie (sakrament bierzmowania), pokuta (sakrament pokuty), namaszczenie chorych (sakrament namaszczenia chorych), kapłaństwo (sakrament święceń), małżeństwo (sakrament małżeństwa) piszemy zasadniczo małą literą.

Wyjątek: Eucharystia, Najświętszy Sakrament, Przenajświętszy Sakrament; u protestantów: Uczta Święta, Uczta Pańska, Wieczerza Pańska, Komunia Święta.

UWAGA: W WSO jest: eucharystia (s. 183).

Możliwe jest także użycie wielkiej litery ze względów emocjonalnych, np. jako nazwa uroczystości, która jest ważnym wydarzeniem w życiu człowieka: I Komunia Święta, Chrzest Święty, Konfirmacja (u protestantów).

Wyrażenie komunia św. jako część mszy św. piszemy małą literą (np. Wyszedł z kościoła po komunii św.), natomiast Komunia Święta jako synonim Najświętszego Sakramentu - wielką.

10. Nazwy godności, tytułów, urzędów [reguła 84 i 116]

Nazwy te piszemy zasadniczo małą literą, np. ojciec, ksiądz, papież, biskup, prymas, kanonik, prałat, archimandryta, wikary, nuncjusz, przeor, przeorysza, proboszcz, prowincjał. pastor, rabin (z wyjątkiem tekstów okolicznościowych, listów itd. - wówczas stosujemy wielką literę ze względów grzecznościowych lub emocjonalnych).

Piszemy ojciec święty małymi literami (nazwa Ojciec Święty pisana wielką literą w pierwszym rzędzie odnosi się do Boga Ojca). Możliwe jest jednak w odniesieniu do konkretnego papieża zastosowanie wielkiej litery ze względów emocjonalnych, czyli Ojciec Święty albo: Ojciec św. (św. małą literą, ponieważ jest to skrót).

Pełne oficjalne nazwy jednoosobowych urzędów piszemy wielką literą (wszystkie człony), np. Przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski [reguła 84], ale: przewodniczący sesji Konferencji Episkopatu Polski.

Nazwy członków i członkiń zakonów, bractw, zgromadzeń zakonnych piszemy małą literą, np. franciszkanie, dominikanie, jezuici, paulini, redemptoryści, salezjanie, zmartwychwstańcy, franciszkanie konwentualni, tercjarze, oblaci, karmelitanki bose, klaryski, dominikanki, szarytki, małe siostry Jezusa (nie są to nazwy zakonów jako instytucji, tylko nazwy członków danego zakonu).

Natomiast pełne, oficjalne, wielowyrazowe nazwy zakonów piszemy wielką literą (wszystkie człony nazwy, wyjąwszy przyimki i spójniki oraz wyrażenia: imienia, pod wezwaniem, na rzecz, do spraw, które zapisujemy małą literą), np. Kongregacja Panien Benedyktynek w Polsce pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, Zgromadzenie Misjonarzy Oblatów Najświętszej Maryi Panny Niepokalanej, Towarzystwo Chrystusowe, Zgromadzenie Najświętszych Serc Jezusa i Maryi.

12. Nazwy instytucji religijnych i jednostek organizacyjnych Kościoła [reguła 84]

a. Piszemy tylko wielką literą: Kościół, Synagoga, Cerkiew, Zbór w znaczeniu organizacji, instytucji, ogółu wiernych.

b. Określenia odłamów wyznaniowych towarzyszące rzeczownikowi Kościół w powyższym znaczeniu piszemy małą literą, czyli Kościół katolicki, Kościół greckokatolicki. Kościół prawosławny (Cerkiew prawosławna). Kościoły protestanckie (Kościół anglikański. Kościół reformowany. Kościół luterański), Kościoły wschodnie. Kościół zachodni.

c. Natomiast jeśli mamy do czynienia z oficjalną zarejestrowaną nazwą własną Kościoła jako organizacji, piszemy wielką literą wszystkie człony nazwy, np. Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny w RP, Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP, Starokatolicki Kościół Mariawitów w RP, Polski Narodowy Kościół Katolicki, Kościół Polskokatolicki, Kościół Rzymskokatolicki oraz Kościół Katolicki (obie nazwy funkcjonuj ą jako oficjalne).

d. Nazwy kościelnych jednostek administracyjnych, np. archidiecezja, diecezja, parafia, prowincja, kustodia, a także nazwy urzędów, np. kuria metropolitalna, kuria generalna, kuria prowincjalna, urząd parafialny piszemy w zasadzie małą literą, chyba że są to oficjalne jednostkowe nazwy, wówczas piszemy wielką literą wszystkie człony, np. Kuria Metropolitalna Archidiecezji Krakowskiej, Prowincja św. Antoniego z Padwy i bł. Jakuba Strzemię (również wyrażenia typu: XIX Kapituła Generalna traktujemy jako nazwy własne).

e. Nazwę episkopat piszemy zasadniczo małą literą w znaczeniu ogółu biskupów, możliwe jest jednak również użycie wielkiej litery (Episkopat) w odniesieniu do instytucji, którą jest Konferencja Episkopatu Polski. Piszemy episkopat polski, uznając polski za przymiotnik, lub episkopat Polski, mając na myśli rzeczownik Polska w dopełniaczu.

f. Nazwę seminarium duchowne piszemy zasadniczo małymi literami, a jeśli jest to oficjalna nazwa jednostkowa, to wtedy wszystkie człony piszemy wielką literą, np. Wyższe Seminarium Duchowne Archidiecezji Krakowskiej.

g. Także inne nazwy instytucji kościelnych indywidualne (jednostkowe) i urzędów zapisujemy wielką literą (wszystkie człony nazwy), np. Synodalny Zespół Studyjny.

h. Wyraz sanhedryn piszemy wielką i małą literą: Sanhedryn, gdy chodzi o Wysoką Radę, żydowską instytucję religijną i sądowniczą działającą od przełomu V i IV w. p.n.e. do I w. n.e., oraz sanhedryn, gdy chodzi o każde z rabinackich kolegiów działających później. Małą literę stosujemy także w znaczeniu przenośnym, myśląc o ludziach spotykających się po to, by osądzać innych, czyli sanhedryn.

Nazwy ruchów religijnych piszemy wielką literą tylko wtedy, gdy są to oficjalne wielowyrazowe pełne nazwy, np. Odnowa w Duchu Świętym, Ruch Światło-Źycie, Ruch pod wezwaniem Ducha Świętego dla Zjednoczenia Chrześcijaństwa Światowego. Natomiast potoczne określenia piszemy małą literą, np. charyzmatycy, oaza, oazowicze. moonisci.

Wyjątek: Piszemy New Age, ponieważ jest to nazwa zapożyczona w takim kształcie ortograficznym z języka angielskiego i już upowszechniona, należy do tzw. zapożyczeń-cytatów.

14. Nazwy członków społeczności wyznaniowych [reguła 119]

Nazwy członków społeczności wyznaniowych piszemy małą literą, np. chrześcijanin, katolik, arianin, mahometanin, buddysta, ewangelik, anabaptysta, mariawitka, żyd (ale: Żyd wielką literą, jeżeli mamy na myśli członka narodu [reguła 66]; aby zaprzeczyć rzeczownik pisany wielką literą, używa się łącznika, np. nie-Żyd).

Nazwy soborów, synodów oraz innych spotkań wyznaniowych i religijnych piszemy zasadniczo wielką literą (wszystkie człony) jako nazwy instytucji (zorganizowanych zgromadzeń), analogicznie do nazw imprez, np. Sobór Watykański II uchwalił Konstytucję o liturgii (możliwy jest także inny szyk wyrazów z liczebnikiem porządkowym w pozycji inicjalnej, np. II Sobór Watykański).

Jeżeli jednak mamy na myśli sobór rozumiany jako wydarzenie historyczne, to zapisujemy nazwę wariantywnie: albo (wszystkie człony) małymi literami, np. W czasie soboru watykańskiego II zmarł Jan XXIII, albo - zgodnie z regułą 99 ze względów uczuciowych dla uwydatnienia szacunku - zapisujemy wszystkie człony nazwy wielką literą, czyli: W czasie Soboru Watykańskiego II zmarł Jan XXIII.

16. Nazwy budynków i obiektów [reguła 82]

Nazwy te piszemy małą literą, jeśli są używane jako rzeczowniki pospolite, np. kościół, bazylika, katedra, sanktuarium, kaplica, cerkiew, zbór, synagoga.

W przypadku nazw własnych, jeśli stojący na początku nazwy wielowyrazowej rzeczownik: kościół, cerkiew, synagoga, bazylika, klasztor, kaplica, krypta, ulica, cmentarz, sanktuarium itp. jest tylko nazwą gatunkową (rodzajową), to piszemy go małą literą, a pozostałe wyrazy wchodzące w skład nazwy - wielką, czyli na przykład: cerkiew Przemienienia Pańskiego, sanktuarium Bożego Miłosierdzia, bazylika Bożego Miłosierdzia, kościół Mariacki, bazylika Mariacka, kościół Dominikanów albo: kościół Ojców Dominikanów czy też kościół oo. Dominikanów, kościół Świętego Marka albo: kościół św. Marka, kościół Sióstr Norbertanek albo: kościół ss. Norbertanek, kościół pod wezwaniem (pw.) Świętego Wojciecha, kościół Świętych Piotra i Pawła albo: kościół św. św. Piotra i Pawła, sanktuarium Matki Bożej Tuchowskiej (ale: sanktuarium maryjne), sanktuarium Świętego Józefa albo: sanktuarium św. Józefa, kościół Na Skałce (ale: katedra na Wawelu, katedra wawelska - ponieważ to nie są właściwe nazwy własne, lecz nazwy opisowe, peryfrazy), kaplica Zygmuntowska, krypta św. Leonarda, klasztor Norbertanek, klasztor Dominikanów, klasztor Franciszkanów, cmentarz Rakowicki, synagoga Izaaka (ale: Stara Synagoga).

Powyższe nazwy jako napisy umieszczone na budynku zaczyna się od wielkiej litery, ponieważ jest to początek nowego tekstu, a więc np. Kościół Mariacki, Klasztor Dominikanów, Cmentarz Rakowicki, Synagoga Izaaka.

Możliwa jest również pisownia kościół dominikanów, jeśli dominikanów nie jest nazwą własną budynku, lecz jedynie wyrażeniem określającym kościół, który należy do dominikanów, a może nosić jakąś inną nazwę, nieistotną w kontekście.

Wyjątek: Świątynia Opatrzności Bożej piszemy wielką literą, ponieważ rzeczownik świątynia jest w tym wypadku integralną częścią nazwy własnej.

Wyjątek: Rzeczownik bazylika pisze się wielką literą w nazwach siedmiu bazylik patriarchalnych, zwanych również większymi: Bazylika Świętego Jana Chrzciciela na Luteranie, Bazylika Matki Boskiej Większej, Bazylika Świętego Pawła za Murami, Bazylika Świętego Piotra, Bazylika Świętego Wawrzyńca w Rzymie, Bazylika Świętego Franciszka w Asyżu, Bazylika Najświętszej Maryi Panny od Aniołów w Asyżu, ponieważ i w tym wypadku rzeczownik bazylika traktuje się jako integralną część nazwy własnej.

Nazwy wydarzeń zbawczych, np. Zwiastowanie, Odkupienie, Wcielenie, Objawienie, Męka Pańska, Ostatnia Wieczerza, Sąd Ostateczny, Zmartwychwstanie, Paruzja piszemy w tekstach religijnych wielką literą dla odróżnienia ich od innych, potocznych, niereligijnych znaczeń tych wyrazów np. objawienie jako pojawienie się kogoś w sposób nagły, olśniewający; odkupienie w znaczeniu odzyskania czegoś przez zapłacenie określonej sumy pieniędzy; wcielenie jako uosobienie, ucieleśnienie czegoś.

Nazwy przedmiotów materialnych, np. krzyż, paschał, różaniec, monstrancja, melchizedek (uchwyt na hostię, ale: Melchizedek jako imię starotestamentowe) zapisujemy małą literą. Możliwe jest użycie wielkiej litery w stosunku do wyrażenia Krzyż Święty, jeżeli mamy na myśli krzyż Jezusa Chrystusa.

Wyraz hostia w znaczeniu chleba przeznaczonego do sprawowania Eucharystii piszemy małą literą, natomiast jako synonim Najświętszego Sakramentu (chleb po konsekracji) - wielką: Hostia.

Wyrażenia Gwiazda Betlejemska uważa się za nazwę własną i dlatego piszemy ją wielkimi literami (także dla odróżnienia od gwiazda betlejemska w znaczeniu 'roślina, zwana też poinsencją').

Wieczernik traktujemy jako nazwę własną miejsca i piszemy wielką literą.

Nazwy miejsca: Ziemia Święta, Ziemia Obiecana piszemy wielkimi literami (ale: ziemia obiecana w znaczeniu przenośnym oczywiście małymi, Ziemia obiecana jako tytuł powieści lub filmu - ma wielką literą pierwszy wyraz).

W nazwach gór biblijnych słowo góra piszemy małą literą, np. góra Horeb (= góra Syjon), góra Synaj, góra Tabor. Jeśli zaś słowo to jest integralną częścią nazwy, czyli bez niego nazwa byłaby niezrozumiała, to wówczas piszemy je wielką literą, np. Góra Oliwna.

Nazwy pojęć religijnych piszemy małą literą z możliwością użycia wielkiej litery (dla podkreślenia ważności pojęcia i postawy czci), np. łaska Boża/Łaska Boża, opatrzność Boża/Opatrzność Boża, królestwo Boże/Królestwo Boże, Boża prawda/Boża Prawda, miłosierdzie Boże/Miłosierdzie Boże (wyraz: Boży w powyższych nazwach zawsze piszemy dużą literą jako przymiotnik dzierżawczy).

Nazwy: Stare Przymierze, Nowe Przymierze piszemy wielkimi literami, podobnie jak Stary Testament, Nowy Testament.

Wyrażenia: historia zbawienia, ofiara mszy świętej, katolicka nauka społeczna, tradycja apostolska piszemy zasadniczo małą literą, możliwy jest zapis w tekstach religijnych ofiara Mszy Świętej albo ofiara Mszy św.

Wyraz tradycja piszemy małą literą w znaczeniu zbioru zwyczajów, ale jako forma przekazu Objawienia - wielką literą: Tradycja.

Nazwę Urząd Nauczycielski Kościoła (łac. Magisterium Ecclesiae), czyli posługę oficjalnego i autorytatywnego nauczania w Kościele katolickim zapisujemy wielkimi literami.

Wyrażenie prawo Mojżeszowe w sensie zbioru pouczeń udzielonych przez Boga ludziom piszemy małą literą, ale jako nazwę Pięcioksięgu, który te pouczenia zawiera - wielką, literą, czyli Prawo Mojżeszowe (przymiotnik Mojżeszowe piszemy wielką, literą, jako że jest to przymiotnik dzierżawczy).

Słowo Boże - oba człony piszemy wielką literą, gdy mamy na myśli drugą osobę Trójcy św. - Syna Bożego, natomiast gdy przez wyrażenie słowo Boże rozumiemy słowa biblijne lub homilię te słowa wyjaśniającą, to wówczas pierwszy człon piszemy małą literą, a drugi - wielką, jako przymiotnik dzierżawczy.

Słowo Pasja piszemy wielką literą jako synonim Męki Pańskiej lub jako tytuł utworu (np. Pasja według św. Mateusza), w znaczeniu zaś przejęcia się czymś, zamiłowania do czegoś - małą, np. Sport był jego pasją.

Zasady pisowni peryfraz zasadniczo są nieskodyfikowane w źródłach normatywnych, w tym także w WSO. Ich pisownia jest zróżnicowana i chwiejna. Można w tym miejscu powołać się na opinię Mirosława Bańki, autora Słownika peryfraz, czyli wyrażeń omownych, PWN, Warszawa 2003, który pisze: “Wiele peryfraz ma charakter nazw własnych, ale tylko niektóre zwyczajowo są pisane wielkimi literami, inne zaś małymi. Można zauważyć, że wielkie litery są stosowane w peryfrazach o zatartej strukturze, pełniących funkcję w większym stopniu nominatywną niż opisową. Małe litery występują w peryfrazach, których struktura pozostaje wciąż jasna i których treść jest nie mniej ważna od ich funkcji nazewniczej. Dlatego np. o Japonii pisze się: Kraj Kwitnącej Wiśni, Kraj Wschodzącego Słońca, ale: kraj samurajów. Poza tym wielkie litery występują z reguły w peryfrazach odnoszących się do spraw wiary - określeniach Boga, nieba, świętych itp. (...) Czasami proponujemy pisownię wariantywną, gdy użycie małych i wielkich liter jest jednakowo rozpowszechnione, albo uzależniamy pisownię od znaczenia, np. pan stworzenia (= człowiek), ale Pan Stworzenia (= Bóg)” (Bańko 2003:8).

W takiej sytuacji proponujemy pisownię peryfraz według następującej zasady: Jeżeli nazwa zarówno jednowyrazowa, jak i opisowa, odnosi się do desygnatu, który wymaga wielkiej litery (np. do Boga, Kościoła, Watykanu), to nazwy te (wszystkie człony) zapisujemy wielką literą, natomiast jeżeli nazwa i jej opisowy zastępnik odnosi się do desygnatu, który nie wymaga wielkiej litery (np. do papieża, kościoła jako budynku), to zapisujemy j ą małą literą, np.

a. Peryfrazy Boga: Król Niebieski, Król Niebios, Pan Stworzenia, Pan Świata, Pan Wszechrzeczy, Pan Wszelkiego Stworzenia, Pan Zastępów, Stwórca Wszechrzeczy, Władca Stworzenia, Ojciec Niebieski, Trójjedyny, Trzykroć Święty.

b. Peryfrazy Syna Bożego: Słowo Boże, Logos, Słowo Odwieczne, Słowo Przedwieczne.

c. Peryfrazy Jezusa Chrystusa: Słowo Wcielone, Nowonarodzony, Boża Dziecina, Baranek Boży, Dobry Pasterz, Najwyższy Kapłan, Mistrz z Nazaretu, Mistrz z Galilei, Syn Dawida, Syn Cieśli, Syn Człowieczy.

e. Peryfrazy świętych: Apostoł Narodów (= św. Paweł), Apostoł Anglii (= św. Augustyn z Canterbury), Apostoł Irlandii (= św. Patryk), Apostoł Rzymu (= św. Filip Neri), Apostoł Niemiec (= św. Bonifacy), Apostołka Bożego Miłosierdzia (= św. Faustyna Kowalska), Doktor Anielski (= św. Tomasz z Akwinu).

f. Peryfrazy Kościoła jako organizacji: Lud Boży, Ciało Mistyczne Chrystusa.

g. Peryfrazy Watykanu: Stolica Apostolska, Stolica Piotrowa. Stolica św. Piotra, Stolica Święta.

h. Peryfrazy papieża: namiestnik Jezusa Chrystusa, następca św. Piotra. Piotr naszych czasów, ojciec święty, sługa sług Bożych, wikariusz Chrystusa, biskup Rzymu.

i. Peryfrazy kościoła jako świątyni: dom Boży, dom Pański, dom modlitwy, przybytek Boga, przybytek Boży, przybytek Pana, przybytek wiary, przybytek modlitwy.

Jeżeli mamy do czynienia z przymiotnikiem odpowiadającym na pytanie czyj?, czyli z tzw. przymiotnikiem dzierżawczym, odnoszącym się do właściciela, autora, twórcy, utworzonym od imion własnych, zakończonym na -owski, -owy, -in, -yn, -ów, to piszemy go wielką literą, np. nauka Chrystusowa, Psałterz Dawidów (= Dawidowy).

Wielką literą piszemy też:

a. Przymiotnik Boży pochodny od rzeczownika Bóg, jeśli odnosi się on do Boga, np. plan Boży, lud Boży, prawda Boża, królestwo Boże, miłosierdzie Boże, łaska Boża, opatrzność Boża, sługa Boży.

b. Przymiotnik Pański pochodny od Pan (= Bóg), np. ciało i krew Pańska albo: Ciało i Krew Pańska, służebnica Pańska, w roku Pańskim, prostować ścieżki Pańskie, grób Pański (ale: Grób Pański jako nazwa miejsca).

Mała litera występuje wyjątkowo tylko w niektórych potocznych wyrażeniach, pozbawionych dziś właściwie głębszej treści religijnej, np. boża krówka (= biedronka), boże drzewko, palec boży, iskra boża, pokój boży, dary boże (= jedzenie i picie), mieć z kimś krzyż pański, święci pańscy, służka pańska, męka pańska (w znaczeniu przenośnym, potocznym).

Przymiotnik boski zasadniczo piszemy małą literą, chyba że jest on częścią wielowyrazowej nazwy, która zgodnie z innymi regułami zapisywana jest wielkimi literami, np. Matka Boska. Tylko małą literą piszemy przymiotnik boski, używając go w znaczeniu 'wspaniały, cudowny, wyśmienity, nadzwyczajny', np. boski smak.

W wyrażeniu kult maryjny przymiotnik maryjny zapisujemy małą literą, ponieważ nie jest to w takim użyciu przymiotnik dzierżawczy.

Przymiotnik utworzony od imienia św. Alfonsa to alfonsjański, np. myśl alfonsjańska. Akademia Alfonsjańska w Rzymie.

1. Pisownia skrótów [reguły: 205, 206, 207, 209, 213, 216, 337, 340, 341]

a. Jeżeli w skład członu określającego nazwy wielowyrazowej wchodzi skrót, to piszemy go małą literą (por. Słownik ortograficzny języka polskiego pod redakcją Mieczysława Szymczaka, PWN, Warszawa 1994, s. 77; w WSO ten fragment pominięto [zob. reguła 82]).

b. Stawiamy kropkę po skrócie, który jest początkową literą lub początkowymi literami skróconego wyrazu [reguły 205 i 337], np. błogosławiony = bł., kanonik = kan., kardynał = kard., ksiądz = ks., ojciec = o., proboszcz = prob., siostra = s., niedziela = ndz.

Te same zasady stosujemy w skrótach wyrazów obcych, np. a. = łac. anno (w roku), s. = łac. sanctus (święty). W skrótach nazw wielowyrazowych zasadniczo kropkę stawia się po każdym wyrazie, np. op. cit. = łac. opus citatum, opere citato (dzieło cytowane, w cytowanym dziele).

Jeżeli skrót taki oznacza przypadek inny niż mianownik, to też stawiamy po nim kropkę i nie dodajemy końcówek fleksyjnych, np. Oddałem list ks. (= księdzu) Piotrowi.

c. Jeżeli skrót zawiera ostatnią literę wyrazu, to nie sta­wiamy po nim kropki, zatem np. biskup = bp, biskupstwo = bpstwo. Jednak gdy skrót oznacza przypadek inny niż mianownik, to kropkę stawiamy, np. Wierni spotkali się z bp. Nowakiem. Można też po skrócie dopisać końcówkę, np. Wierni spotkali się z bpem Nowakiem.

d. Zgodnie z regułą 206 dla oznaczenia liczby mnogiej stosujemy skróty podwojone, czyli:

- skróty jednoliterowe łączymy, stawiając na końcu kropkę, zatem np. ojcowie = oo., siostry = ss., pp. = państwo (Kowalscy),

- natomiast skróty dłuższe zakończone kropką powtarzamy i po każdym z nich stawiamy kropkę, np. święci = św. św., profesorowie = prof. prof.

Skróty niezakończone kropką [reguła 213] dla oznaczenia liczby mnogiej powtarzamy (zapisujemy dwa razy) i też nie stawiamy po nich kropki, np. bp bp = biskupi, dr dr = doktorowie, mgr mgr = magistrzy. Skróty te można zapisać także w takiej formie: dr dr = drowie, drzy (doktorowie, doktorzy), mgrzy, mgrowie (magistrzy, magistrowie). Jeżeli takie skróty w liczbie mnogiej oznaczają inny przypadek niż mianownik, to albo stawiamy kropkę po każdym powtórzonym skrócie, np. Przekazał listy bp. bp. (= biskupom) Nowakowi i Franczakowi albo dopisujemy do skrótu odpowiednią końcówkę, np. Przekazał listy bpom Nowakowi i Franczakowi.

e. Stawiamy tylko jedną kropkę po skrócie wyrażenia dwu- lub wielowyrazowego, jeżeli wyrazy następne zaczynają się od spółgłoski [reguła 207], np. pod wezwaniem = pw., świętej pamięci = sp., do spraw = ds.

UWAGA: Skróty pw., św., ds. zapisujemy małą literą nawet wtedy, gdy są częścią nazwy własnej wielowyrazowej zapisywanej wielkimi literami, np. kościół pw. św. Wojciecha, Komitet ds. Dialogu z Judaizmem.

Jeżeli skrót zaczyna się od małej litery (np. ks., o., bp, kard.) to ze względów składniowych taki skrót użyty na początku zdania lub tekstu przyjmuje formę rozwiniętą i zapisujemy go wielką literą, zgodnie z regułą 56, która mówi, że wielką literę stosuje się na początku każdego wypowiedzenia oraz na początku wypowiedzenia następującego po kropce, np. Ksiądz Jan Nowak odpowiadał na pytania słuchaczy. Profesor Jan Kowalski (na kopercie).

f. Skróty mgr, dr, prof., ks., bp, o., s. stawiamy tylko przed nazwiskami lub imionami, albo imionami i nazwiskami i nie używamy ich jako samodzielnych wyrazów.

g. Pisownia innych najczęściej używanych skrótów w słownictwie religijnym jest następująca:

Katechizm Kościoła Katolickiego = KKK, Kodeks prawa kanonicznego = KPK, Nowy Testament = NT, Stary Testament = ST, papież = PP.

h. Wielką literą piszemy skróty pochodzące od łacińskich nazw zgromadzeń zakonnych, bez kropek, np. SVD = Societas Verbi Divini (werbiści), OSC = Ordo Sanctae Clarae (klaryski), OFMConv = Ordo Fratrum Minorum Conventualium (franciszkanie konwentualni).

i. Nie stawia się kropki po skrótach nazw ksiąg biblijnych, które pochodzą od imion własnych [reguła 216], np. Ag (= Księga Aggeusza), Am (= Księga Amosa), Ba (= Księga Barucha), Ezd (= Księga Ezdrasza), Jk (= List św. Jakuba), J (= Ewangelia św. Jana).

a. W nazwach dwuczłonowych [reguła 186]

Jeżeli mamy do czynienia z zestawieniem rzeczowników nierównorzędnych znaczeniowo, przy czym drugi rzeczownik jest określeniem pierwszego rzeczownika, to w takich wyrażeniach nie używamy łącznika, piszemy zatem tak: Bóg Stwórca, papież Polak, kapłan męczennik, kaznodzieja teolog.

Używamy łącznika między rzeczownikami tylko wtedy, gdy oba człony nazwy (oba rzeczowniki) są równorzędne znaczeniowo, np. książę-kardynał.

b. W przymiotnikach złożonych

Przymiotnik judeo-chrzescijański w znaczeniu 'judaistyczny i chrześcijański' (obydwa człony równorzędne) piszemy z łącznikiem, np. Autor przy pisaniu rozprawy korzystał ze źródeł judeo-chrześcijańskich (judaistycznych i chrześcijańskich). Natomiast ten sam przymiotnik w znaczeniu 'chrześcijański o korzeniach judaistycznych' piszemy bez łącznika, czyli: judeochrzescijański.

a. Przymiotniki utworzone od nazw własnych miejscowości (od nazw geograficznych) mają następujące poprawne formy: Asyż - asyski, Bizancjum - bizantyjski albo: bizantyński, Konstantynopol - konstantynopolitański, Lateran - laterański, Teby - tebański.

b. Obie formy przymiotnika pochodne od wyrażenia Stary Testament są poprawne: starotestamentowy, starotestamentalny.

c. Rzeczownik rekolektant, oznaczający uczestnika rekolekcji jest utworzony zgodnie z regułami słowotwórczymi polszczyzny i jako innowacja językowa uzasadniona przez odwołanie się do kryterium ekonomii języka zasługuje na akceptację i ewentualne upowszechnienie.

d. Za poprawne uznaje się następujące formy rzeczowników: furtian (od: furta), zakrystian (od: zakrystia).

e. Nazwa zawodowa teolog odnosi się także do kobiet, np. Elżbieta Adarmak jest teologiem. Dopuszczalna jest też forma żeńska teolożka, np. W debacie uczestniczyła jedna teolożka.

f. Czasownik ubogacić (się) ma budowę słowotwórczą całkowicie zgodną z regułami polskiego systemu słowotwórczego, jest zatem poprawny językowo. W języku religijnym widać w ostatnim czasie dążenie do używania tego czasownika w znaczeniu 'pomnażać wartości duchowe' w opozycji do czasownika wzbogacić (się), który jest stosowany raczej w odniesieniu do wartości materialnych. Warto jednak przestrzec przed nadużywaniem czasownika ubogacić.

a. Nazwa święta Trzech Króli zawiera dziś już archaiczną formę dopełniacza liczby mnogiej rzeczownika król. Nazwa w takim brzmieniu i formie jest oczywiście językowo poprawna (działa tu zasada utrzymywania form historycznie umotywowanych, choć archaicznych). W innych wyrażeniach używamy oczywiście formy zgodnej z współczesnymi normami gramatycznymi, z końcówką -ów, np. dary królów.

b. Zarówno formę Gorzkich żali, bardziej archaiczną, jak i Gorzkich żalów, nowszą, uznaje się za poprawną językowo.

c. Nazwa święta paulińskiego pawełki ma odmianę przez przypadki taką samą jak andrzejki, czyli w dopełniaczu liczby mnogiej występuje forma pawełek, np. Zajęli się organizowaniem pawełek.

UWAGA: W WSO jest w dopełniaczu liczby mnogiej: pawełków (s. 557).

d. Nazwa święta Pascha przyjmuje w celowniku i miejscowniku formę: Passze.

a. Niepoprawne jest wyrażenie zreflektować coś używane w znaczeniu 'poddać coś refleksji'.

b. Niepoprawne jest wyrażenie być przeszkodzonym w przybyciu.

c. Niepoprawne jest wyrażenie: msza św. wieczorowa zamiast: msza św. wieczorna.

Obydwie formy są poprawne, z tym, że pierwsza jest formą prostą, zachowującą naturalny, typowy dla polszczyzny szyk, a druga uroczystą, wzorowaną na składni łacińskiej, np.: Sbislaus cardinalis Oleśnicki. Formę prostą, dziś bardziej rozpowszechnioną, spotykamy zarówno w tekstach religijnych, kościelnych, jak i niereligijnych, świeckich, np. w nazwie niedawno powołanego do życia uniwersytetu tytuł kardynał występuje przed imieniem i nazwiskiem: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Natomiast forma uroczysta pojawia się przede wszystkim w oficjalnych dokumentach Stolicy Apostolskiej. Jej początki sięgają czasów papieża Urbana VIII, który zrównując kardynałów z książętami, godność tę uczynił godnością wyższej rangi. Zgodnie z wielowiekową tradycją Kuria Rzymska wszystkie tytuły oznaczające godność wyższej rangi umieszcza między imieniem i nazwiskiem, a więc Stefan kardynał Wyszyński.